...ตำนานนกหัสดีลิงค์...ทางภาคอีสาน...ครับ...(ขออนุญาต...คุณหน่อย...ด้วยนะครับ)....
...
http://guideubon.com/news/view.php?t=34&s_id=55&d_id=55http://guideubon.com/news/view.php?t=34&s_id=54&d_id=52http://www.watpaknamubon.com/index.php?c_id=0&ct_id=7759&type=customize&language=TH ตำนานนกหัสดีลิงค์ที่ว่านี้ได้สดับมา มีว่าสมัยโบราณหลายพันปีมาแล้ว ในนครตักกะศิลาเชียงรุ้งแสนหวีฟ้ามหานคร พระมหากษัตริย์แห่งนครนั้นถึงแก่สวรรคต ตามธรรมเนียมต้องอัญเชิญพระศพออกไปฌาปนกิจที่ทุ่งหลวง ในครั้งนั้นพระมหาเทวีให้จัดการพระศพตามโบราณประเพณี ได้แห่พระศพออกจากพระราชวังไปยังทุ่งหลวงเพื่อถวายพระเพลิง
ขณะนั้นมีนกสักกะไดลิงค์ หรือนกหัสดีลิงค์ซึ่งกินเนื้อสัตว์เป็นอาหารบินมาจากป่าหิมพานต์ นกได้เห็นพระศพคิดว่า เป็นอาหารของเขา จึงบินโฉบลงมาเอาพระศพจะไปกิน เมื่อพระมหาเทวีเห็นเช่นนั้นก็ประกาศให้คนดีต่อสู้นกหัสดีลิงค์เพื่อเอาพระศพคืนมา คนทั้งหลายก็อาสาต่อสู้นกหัสดีลิงค์ไม่ได้ ถูกนกหัสดีลิงค์จับกินหมด ในครั้งนี้ ธิดาแห่งพญาตักกะศิลาจึงเข้ารับอาสาสู้นกหัสดีลิงค์นั้น นางมีนามว่า สีดา นางได้ใช้ศรอาบยาพิษยิงนกหัสดีลิงค์ นกหัสดีลิงค์ถึงแก่ความตายจกลงมาพร้อมพระศพแห่งกษัตริย์องค์นั้น พระมาหาเทวีจึงโปรดสั่งให้ช่างทำเมรุคือหอแก้วบนหลังนกหัสดีลิงค์แล้วเชิญพระศพขึ้นประดิษฐานบนหลังนกหัสดีลิงค์ แล้วถวายพระเพลิงไปพร้อมกัน ตำนานมีกล่าวไว้ดังนี้
ต่อจากนั้นมาเจ้านายในพระราชวงศ์นั้นแห่งเมืองตักกะศิลาเชียวรุ้งแสนหวีฟ้าได้ถือเอาประเพณี ทำเมรุนกหัสดีลิงค์ หรือนกสักกะไดลิงค์นั้นขึ้น เพื่อประกอบพิธีถวายพระเพลิง ถวายแก่เจ้านายเชื้อพระวงศ์ที่ถึงแก่อสัญกรรม ประเพณีนี้จึงถือกันมาตลอดสายกษัตริย์องค์นั้น สืบทอดกันมาจนถึงเจ้านายเมืองอุบลราชธานี และเชื้อสายของเมืองตักกะศิลาจึงรับสืบทอดมรดกพิธีนี้มาเป็นประจำเอง ผู้ที่ฆ่านกหัสดีลิงค์ประจำเมืองอุบลราชธานีของเราผู้สืบทอดกันมาดังนี้
ยุคแรกคือ ญาแม่นางสุกัณ ปราบภัย ผู้สืบเชื้อสายมาจากเมืองตักกะศิลา เมื่อญาแม่สุกัณถึงแก่กรรมไปแล้ว บุตรสาวของท่านคือ คุณยายมณีจันทร์ ผ่องศิล เป็นผู้รับช่วงในการทรงเจ้านางสีดาลงมาฆ่านกหัสดีลิงค์ เมื่อคุณ ยายมณีจันทน์ ผ่องศิล ถึงแก่กรรมแล้ว บุตรสาวของท่านคือ คุณสมวาสนา รัศมี รับช่วงเป็นคนทรงเจ้านางสีดาลงมาฆ่านกหัสดีลิงค์ต่อมา ต่อมาเมื่อคุณสมวาสนา รัศมีถึงแก่กรรมไปแล้ว คุณ ยุพิน ผ่องศิล เป็นผู้รับช่วงในการเข้าทรงเจ้านางสีดาลงมาฆ่านกหัสดีลิงค์ต่อไป ซึ่งเป็นคนฆ่าปัจจุบัน (พ.ศ. 2548)
ในการที่จะเชิญเจ้านายสีดามาฆ่านกหัสดีลิงค์นั้น โบราณมีว่า ตัวแทนของอัญญาสี่ จำนวนผู้ชาย 4 คน ผู้หญิง 4 คน ที่เป็นบุตรหลานของอัญญาสี่จะต้องนำขันธ์ห้า คือ ดอกไม้ขาว 5 คู่ เทียนแท้ 5 คู่ ยาวคืบหนึ่ง ใส่พานไปที่ตำหนักทรงของเจ้าแม่สีดา เพื่อบอกกล่าวเชิญเจ้าแม่ไปฆ่านกหัสดีลิงค์ เมื่อผู้ทรงได้รับขันธ์เชิญก็จะเข้าทรงเชิญเจ้าแม่สีดาลงมาพบตัวแทนอัญญาสี่ แล้วว่าจะรับหรือไม่ เมื่อท่านเจ้าแม่ในร่างทรงรับจะไปฆ่านกหัสดีลิงค์เรียกว่า คายหน้า คือ เครื่องบูชาบวงสรวงก่อนที่จะไปฆ่านกหัสดีลิงค์นั้น จะต้องมีการบวงสรวงเข้าทรงเสียก่อนตามประเพณีโบราณ เครื่องบูชาครูหรือเครื่องบวงสรวงมีทั้งหมด 17 รายการ
เมื่อขบวนแห่ไปถึงบริเวณที่ตั้งเมรุนกสักกะไดลิงค์หรือนกหัสดีลิงค์แล้วขบวนก็จะเดินไปรอบๆ พอนกหัสดีลิงค์เห็นเช่นนั้นก็จะหันซ้ายหันขวางวงก็จะไขว่คว้า ตาก็จะเหลือกขึ้นลง หูก็กระพือปากก็จะอ้าร้องเสียงดัง พร้อมที่จะต่อสู้ เจ้าแม่สีดาก็ไม่รั้งรอ ก็จะทรงศรยิงไปที่นกหัสดีลิงค์อีกครั้ง แห้ไปอีกก็จะกลับมายิงนกหัสดีลิงค์อีก จนนกหัสดีลิงค์หมดแรงไม่เคลื่อนไหว ซึ่งแสดงว่านกหัสดีลิงค์ตายแล้ว แผลที่ถูกยิงก็จะมีเลือดไหลออกมา
เมื่อเห็นว่านกหัสดีลิงค์หมดกำลังแล้ว บริวารของเจ้าแม่สีดาก็จะช่วยเอาหอกเอาดาบฟันนกหัสดีลิงค์ เมื่อเสร็จจากการฆ่านกหัสดีลิงค์แล้ว ขบวนเจ้าแม่สีดาก็กลับตำหนักพักผ่อนรอจนสามคืนก็จะมีพิธีบวงสรวงเจ้าแม่สีดาอีกเรียกว่า บวงสรวงครั้งหลังเรียกว่าคายหลัง เครื่องบวงสรวงก็เช่นเดิมคือ เหมือนคายหน้า คายหลังต้องใช้เงินบูชาครู 15 ตำลึง
ช่างที่ทำเมรุนกหัสดีลิงค์ในเมืองอุบลราชธานี ที่ผู้เขียนพอรู้ก็มี ญาท่านดีโลดวัดทุ่งศรีเมือง ญาท่านพระมหาเสนาวัดทุ่งศรีเมือง ช่างโพธิ ส่งศรี ช่างสาย สุททราวงศ์ ช่างสีห์ ข่างครูคำหมา แสนงาม ช่างศิลป์ ฟุ้งสุข ซึ่งท่านดังกล่าวก็เสียชีวิตไปหมดแล้ว
แต่เดิมในเมืองอุบลราชธานีนี้มีตำนานการสร้างเมรุนกหัสดีลิงค์อยู่เป็นของประจำเมือง พร้อมทั้งพงศวดารเมือง ต่อมาทางราชการมาขอยืมไปเพื่อตรวจสอบ ทั้งตำนานเมือง ตำนานนกหัสดีลิงค์ โดยอ้างว่าจะไปเรียบเรียงใหม่ ภายหลังผู้มาขอยืมที่เป็นเจ้าหน้าที่บ้านเมืองชั้นสูงได้เดินทางไปปักปันดินแดนระหว่างไทยกับฝรั่งเศสในคราวไทยเสียดินแดนฝั่งซ้ายให้แก่ฝรั่งเศส แล้วป่วยไข้มาลาเรียเสียชีวิต ตำนานนี้กล่าวมาก็หายสาบสูญไป ต่อมาจึงมีแต่เพียงคำบอกเล่าของผู้ได้ปฏิบัติมาและผู้สืบทอดเชื้อสายเล่าให้ลูกหลานฟังเท่านั้น ราชประเพณีของเมือง จึงเลือนรางไปดังที่เป็นอยู่ในทุกวันนี้
วัฒนธรรมประเพณีพื้นเมืองจะยังอยู่สืบเชื้อสายได้ก็จะต้องมีผู้รักษาหากขาดผู้รักษาแล้ววัฒนธรรมท้องถิ่นก็หมดไปด้วย นกหัสดีลิงค์ที่ว่านี้เป็นเรื่องประชาชนในท้องถิ่นถวายให้เกียรติแก่ผู้ตาย ไฟพระราชทานนั้นเป็นพระเมตตาของพระมหากษัตริย์ที่พระราชทานมาให้ผู้ตาย นกหัสดีลิงค์ก็เท่ากับว่าเป็นพานทองรับไฟเพลิงพระราชทานชองพระมหากษัตริย์ นั่นเอง ดอกไม้มีพานใส่ฉันใด นกหัสดีลิงค์ก็ฉันนั้น
ที่กล่าวมาก็ได้จากที่ได้เคยพบเห็นมาแต่สมัยเป็นเด็ก และจากผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือเล่าให้ฟังสืบทอดกันมาขอเอ่ยนามคือ อัญญาใหญ่นางแพง อัญญาใหญ่นาง อบ อัญญาใหญ่ท้าวจอม อัญญาเจ้าเรือนสมบูรณ์ ในฐานะที่ข้าพเจ้าผู้เล่าต่อเป็นลูก-หลานเหลน จึงขอเล่าสู่ท่านผู้อ่านได้รู้เพื่อประดับสติปัญญาสืบไป หากผิดพลาดประการใดขออภัยท่านผู้รู้ทั้งหลายด้วย
ด้วยความเคารพนาย บำเพ็ญ ณ อุบล ครูภูมิปัญญา รุ่น 2 ส.ก.ศ.แห่งชาติ 15 เมษายน 2548
หมายเหตุผู้เขียน เมื่อพิจารณาจากบทความของพี่บำเพ็ญ ณ อุบล อดีตอัยการชั้นฎีกาเขต 4 และจากการที่ได้ศึกษาค้นคว้าเรื่องนี้โดยถ่องแท้จะเห็นได้ว่า การสร้างเมรุนกหัสดีลิงค์นั้น สมัยโบราณนิยมสร้างให้ท้องนกติดพื้นดิน เพื่อให้เป็นไปตามธรรมชาติของนกที่อาศัยอยู่ในป่า ไม่มีการยกร้าน หรือยกพื้นสูงขึ้นเหมือนปัจจุบัน เพื่อสะดวกในการเผาศพ/เพื่อให้ตัวนกโดดเด่น และเพื่อความสะดวกในการทำงานต่างๆ แต่การยกร้านหรือยกพื้นให้ท้องนกสูงขึ้นจากพื้นดินประมาณ 1.00- 1.20 เมตร ทำให้มองคล้ายกับว่า นกหมอบอยู่บนพื้นไม้ หรือนกอยู่ในกรง ซึ่งไม่เป็นไปตามธรรมชาติ อีกประการหนึ่ง เมรุหอแก้วบนหลังนก สมัยโบราณสร้างบนตัวนก แต่ปัจจุบันสร้างคร่อมตัวนกโดยเสาเมรุ 4 เสาตั้งอยู่นอกตัวนก เช่นเดียวกับเมรุทั่วไป ทำให้ไม่ตรงกับความหมายที่ว่า ศพตั้ง ณ หอแก้วบนหลังนก
ในฐานะที่พี่บำเพ็ญ ณ อุบล และนายสุวิชช คูณผล ได้รับแต่งตั้งเป็นรองประธานกรรมการจัดสถานที่สร้างเมรุหกหัสดีลิงค์ ประดับตกแต่งในงานพระราชทานเพลิงศพพระราชรัตโนบล 17-19 มิถุนายน 2548 ณ วัดทุ่งศรีเมือง จึงได้หารือคณะกรรมการให้มีการสร้างเมรุตามแบบโบราณ เพื่อคงความหมายดั้งเดิมไว้ โดยไม่เปลี่ยนแปลง กล่าวคือ นกหัสดีลิงค์ ท้องนกติดกับพื้นดินตามธรรมชาตินกในป่า และเมรุหอแก้ว สร้างบนตัวนก ดังภาพเปรียบเทียบ 2 ภาพนี้
ภาพที่ 1
ท้องนกติดดินตามธรรมชาตินกในป่า
หอแก้วสร้างบนตัวนกตามตำนานเดิม
ตัวนกหัสดีลิงค์และหอแก้วเป็นศิลปะแบบล้านช้างโบราณ
ภาพที่ 2
ท้องนกอยู่บนยกพื้นสูงขึ้นเพื่อความสะดวกในการเผาศพ
หอแก้วสร้างคร่อมนอกตัวนก เช่นเดียวกับเมรุทั่วไป
ตัวนกหัสดีลิงค์ และหอแก้ว เป็นศิลปะแบบศิลปกรรมไทย
อนึ่ง ตามบทความ เรื่องราวนกหัสดีลิงค์ ที่คุณวรา ไวยหงษ์ เขียนไว้ว่า ไม่มีคำนี้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. 2493 และ พ.ศ. 2525 (เนื่องจากเขียนบทความเรื่องนี้ประมาณ พ.ศ. 2538) เมื่อเปิดดูพจนานุกรม ฉบับบัณฑิตสถาน พ.ศ. 2542 หน้า 1,287 มีคำว่า หัสดีลิงค์ น.นกในวรรณคดีมีจะงอยปากยาวคล้ายงวงช้าง สรุปได้มีการอธิบายความหมายไว้ชัดเจนแล้ว
... +1 ...
