ย่าเหลเป็นหมาพันทาง ขนยาวปุย สีขาว คางดำ เกิดในเรือนจำจังหวัดนครปฐม
วันหนึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จตรวจเรือนจำ ได้ทอดพระเนตรเห็นลูกหมาตัวหนึ่ง
ก็ตรัสชมว่าน่ารักน่าเอ็นดู เจ้าของจึงถวายให้ทรงรับมาเลี้ยงไว้ แล้วพระราชทานนามว่า ย่าเหล
ย่าเหลเป็นสุนัขที่เฉลียวฉลาดแสนรู้ช่างประจบ
ถวายความจงรักภักดี ในหลวงท่านเป็นอย่างยิ่งเสมือนเป็น
ทหารรักษาพระองค์ จึงเป็นที่โปรดปรานมาก แต่ขณะเดียวกันก็สร้างความอิจฉาริษยา
และชิงชังให้ข้าราชบริพารบางคนในราชสำนัก
เคยมีเจ้านายบางพระองค์ และข้าราชบริพารบางคนถูกย่าเหลกัด
ต่อหน้าพระที่นั่ง ก่อให้เกิดความเจ็บแค้น แต่ก็ไม่สามารถทำอะไรได้
เมื่อพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 เสด็จพระราชดำเนินโดยลำพัง
ไม่ทรงนำย่าเหลไปด้วยจึงเป็นโอกาสให้มหาดเล็กบางกลุ่มรุมทำร้ายเอา
วันต่อมาขณะอยู่หน้าพระที่นั่ง ก็ถึงทีย่าเหลบ้าง มันกระโดดเข้ากัด และเห่าอย่างเกรี้ยวกราด
กับผู้ที่เคยทำร้ายมัน ทั้งกัดทั้งเห่าแล้ววิ่งไปหาพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 วิ่งกลับไปกลับมาทำที่เป็นเชิงฟ้อง
เมื่อพระองค์เข้าพระทัยก็กริ้ว และทรงบริภาษอย่างแรง ทำให้มหาดเล็กผู้นั้นได้รับความอับอาย
และเจ็บแค้นมากยิ่งขึ้นไปอีก
ย่าเหลมีนิสัยชอบหนีออกไปเที่ยว วันหนึ่งจึงมีผู้ไปพบย่าเหลนอนตายข้างกำแพงพระบรมมหาราชวัง
ด้านวัดโพธิ์ ท่าเตียน ย่าเหลถูกปืนยิงจนตาย สันนิษฐานกันว่าคนที่ฆ่าย่างเหลต้องไม่ใช่มหาดเล็กธรรมดา
เพราะคนที่มีปืนได้ต้องเป็นคนชั้น พระยาพานทอง หรือเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนี่ง
การตายของย่าเหลนำความโทมนัสมาสู่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 อย่างมาก
จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดงานศพอย่างดี มีหีบใส่ศพ
มีมหาดเล็กแต่งตัวเป็นสัตว์นานาชนิดเข้าร่วมขบวนแห่ด้วย ของชำร่วยที่แจกในงานศพคือผ้าเช็ดหน้าพิมพ์รูปย่าเหล
มีตราวชิระที่มุมด้านขวา พร้อมกันนี้ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
ให้สร้างอนุสาวรีย์ขึ้น หล่อด้วยทองแดง ประดิษฐ์ไว้หน้าพระตำหนัก
ชาลีมงคลอาสน์ในพระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม
ชื่อ "ย่าเหล" พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 ทรงตั้งจากชื่อตัวละครในเรื่อง "My friend Jarlet"
ที่ทรงพระราชนิพนธ์ใหม่เป็นภาษาไทยชื่อเรื่อง "มิตรแท้"
และย่าเหลก็ถูกยิงตายเหมือนกับยาเลต์ในละครเรื่องนี้เหมือนกัน ! ! !
สิ่งหนึ่งที่คนทั่วไปจะจดจำได้เกี่ยวกับพระราชวังแห่งนี้ ก็คืออนุสาวรีย์ย่าเหล สุนัขทรงเลี้ยง ของรัชกาลที่ ๖ ที่หน้าพระตำหนักชาลีมงคลอาสน์ ย่าเหลเป็นสุนัขแสนรู้คู่พระทัย และคงเป็นด้วยเหตุนั้น จึงถูก
มือมืด ยิงตายไป ทำให้พระเจ้าอยู่หัวทรงสลดพระราชหฤทัยยิ่ง ถึงกับทรงนิพนธ์บทกวีไว้อาลัยอย่างซาบซึ้งจารึกบนแผ่นสำริดติดไว้ข้างฐาน หลายคนก็คงคุ้นเคยกันดีกับ
อนุสาวรีย์นี้เตือนจิตร์ ให้กูคิดรำพึงถึงสหาย โอ้อาไลยใจจู่ไม่รู้วาย กูเจ็บคล้ายศรศักดิ์ปักอุรา ยากที่ใครเขาจะเห็นหัวอกกู เพราะเขาดูเพื่อนเห็นแต่เป็นหมา เขาดูแต่เปลือกนอกแห่งกายา...
